Ελληνισμός και ορθόδοξη παράδοση*

Μήπως η ανάδειξη της ελληνορθόδοξης παράδοσης σε κεντρική υπήρξε προϊόν εθνικής αλλοτρίωσης του αρχαίου Ελληνισμού ;

Επιβλήθηκε δηλαδή, <<εκ των άνω>> στο Βυζάντιο, ως <<κυρίαρχη>> παράδοση και με την πάροδο του χρόνου <<εκθρόνισε>> την αρχαιοελληνική από την <<κεντρική>> της θέση, για να γίνει η ίδια κεντρική, όπως είναι η κρατούσα εδώ και δύο αιώνες εν Ελλάδι πεποίθηση;

Όχι διότι:

Πρώτον. Η ελληνοπαγανιστική παράδοση, την παιδεία της οποίας ήλεγχε η ελληνορθόδοξη παράδοση κατά τη διάρκεια της βυζαντινής περιόδου, δεν συνέπιπτε με την αρχαιοελληνική κεντρική παράδοση. Μετά την άνοδο του σοφιστικού σχετικισμού-μηδενισμού στον ελληνικό χώρο, τον 4ο π.Χ. αιώνα, και την πυροδοτηθείσα αποσυνθετική διαδικασία, η κεντρική αρχαιοελληνική παράδοση διασπάστηκε σε δύο αποκλίνοντα ρεύματα. Το ένα εξέφραζε τον συντηρητικό παραδοσιακό Ελληνισμό (Όμηρος, Τραγικοί, αντισοφιστική φιλοσοφία). Το άλλο εξέφραζε τον ετερόκλητο παρακμιακό Ελληνισμό, τον <<ασύνθετο>> (κατά Ζαμπέλιο), ο οποίος περιελάμβανε το σοφιστικό, σχετικιστικό, μηδενιστικό ρεύμα και τον ημί-εξανατολισμένο ελληνικό παγανισμό.

Δεύτερον. Η ελληνορθόδοξη παράδοση δεν ήταν <<εισαγόμενη>>. Προκειμένου περί εθνικής παράδοσης, δηλαδή εγγεγραμμένης στο εσωτερικό ενός εθνικού σχηματισμού, ο όρος <<εισαγόμενη>> έχει καθορισμένο νόημα. Δεν νοείται παράδοση σε <<ελεύθερη>> κατάσταση, σε κάποιο εθνογραφικό <<κενό>>. Θα μπορούσε να υποθέσει κανείς, όπως κάνουν άλλωστε οι νεοπαγανιστές μας, ότι η ορθόδοξη παράδοση ήταν μία από τις παραδόσεις του εβραϊκού έθνους και <<εξήχθη>> απ' αυτό για να <<εισαχθεί>> σε μας και να μας <<εξιουδαΐσει>>. Αλλά αυτό δεν ανταποκρίνεται στα ιστορικά δεδομένα, παρότι την ανάπτυξη του Χριστιανισμού στον ελληνικό κόσμο την συνοδεύει, όντως, η ανάπτυξη νομοκανονιστικού κελύφους ιουδαϊκού τύπου, φυσιολογικώς αναποφεύκτου άλλωστε. Ο Χριστός και η Εκκλησία του ήταν εξ αρχής και εξακολούθησαν να είναι βδέλυγμα για το εβραϊκό έθνος. Κάτι το απολύτως ξένο, μυσαρό και απόβλητο. Ούτε κανενός άλλου έθνους ήταν βέβαια εθνική παράδοση-συνιστώσα, πριν τον συναντήσουμε στον ελληνικό εθνικό χώρο. Κατά συνέπεια, δεν πρέπει να παραγνωρίζουμε στους συλλογισμούς μας το αναμφισβήτητο αυτό δεδομένο, ότι δηλαδή η ελληνορθόδοξη παράδοση αναπτύχθηκε εξ αρχής στους κόλπους του Ελληνισμού.

Τρίτον. Ήδη από την εποχή του αποστόλου Παύλου (5 ή 15 έως το 66 ή 68 μ.Χ.), πριν δηλαδή υπάρξει το Βυζάντιο, ο Χριστιανισμός συναντάται με τον παραδοσιακό αντισοφιστικό Ελληνισμό. <<Θα σε ακούσουμε μία άλλη φορά>> είπαν στον Παύλο οι στωικοί ακροατές του στην Πνύκα, όταν τους μιλούσε για τον <<άγνωστο Θεό>>. Και βέβαια τον <<ξανάκουσαν>>. Τότε ήταν που άρχισε να συγκροτείται στους κόλπους του Ελληνισμού η τριλεκτική συμμαχία, για την οποία κάνει λόγο ο Σπ. Ζαμπέλιος, ανάμεσα στην πρωτοχριστιανική Εκκλησία και στην κλασσική ελληνική παράδοση εναντίον του <<ασύνθετου>> Ελληνισμού. Ο κοινός αγώνας εναντίον του γνωστικισμού και η αντίσταση στην καισαρολατρία (ρωμαϊκοί διωγμοί) την εδραίωσαν και την χαλύβδωσαν. Και ακριβώς από την νικηφόρα αυτή συμμαχία είναι που γεννήθηκε η ελληνορθόδοξη παράδοση ως κεντρική παράδοση του προβυζαντινού Ελληνισμού. Αν δεν είχε γίνει κεντρική παράδοση στην Αυτοκρατορία ήδη από την εποχή του Διοκλητιανού (244-313), δεν θα μπορούσε να δώσει στον Κωνσταντίνο (272-337) το <<εν τούτω νίκα>>. Η Ρώμη, την ανάγκην φιλοτιμίαν ποιούμενη, αναγνώρισε ως ηγετική μια παράδοση η οποία είχε αποδείξει στην πράξη ότι είναι ήδη <<κεντρική>>. Ότι, δηλαδή η νοηματοδοτική ισχύς της ήταν μακράν η υπέρτερη των ομολόγων της. Θα παραμείνει δε ηγετική και κεντρική στο ελληνικό σύστημα πατρίδος ως τον δέκατο ένατο αιώνα , όταν θα παραδώσει τα ηνία στη νεωτερική παράδοση, χωρίς να πάψει εξ αυτού του λόγου να είναι κεντρική.

Πόρισμα: Η ελληνορθόδοξη παράδοση, ως κεντρική μεταφυσική παράδοση του Ελληνισμού, αποτελεί ενδογενή μετάλλαξη της αρχαιοελληνικής μεταφυσικής παράδοσης. Η μετάλλαξη αφορά βέβαια μόνο το σκέλος του Θυσιαστηρίου. Στο σκέλος της Σχολής και του Πολιτικού τα πράγματα παρέμειναν όπως και πριν. Τα Κοινά και η Κοσμόπολη λειτουργούσαν σύμφωνα με την προβυζαντινή Σχολική και Δικαιοπολιτική παράδοση.

Θεόδωρος Ι. Ζιάκας

* Το κείμενο έχει παρθεί από το βιβλίο: Πατριδεγωφάγος, η νόσος της πόλεως, ο κανονικός τίτλος του κειμένου είναι “Κεντρική παράδοση και εθνική αλλοτρίωση” και βρίσκεται στη σελίδα 84.